عنایت رحمتی

دست کم در پانزده سال گذشته کشور ما با خشکسالی های شدیدی مواجه بوده است. طولانی شدن دوره خشکسالی این تصور را ایجاد کرده بود که شاید هیچگاه بارش های مناسبی که در دهه های گذشته چه به صورت باران و چه به صورت برف بر این سرزمین ریزش می کرد، تکرار نشود.

با تداوم بارندگی هایی که از بهار سال گذشته شروع و در نخستین روزهای سال جاری باعث ایجاد سیل های مخرب شد، ذهنیت ایجاد شده از قبل در حال تغییر بوده و بسیاری بر این باورند که کشور ما دوران خشکسالی را پشت سر گذاشته و وارد فاز ترسالی شده است.

از آنجا که این نگاه احتمالاً سبب تغییر در نوع تصمیم گیری های مربوط به حوزه آب و نیز تجدید نظر در برنامه های عمرانی کشور خواهد شد ذکر مطالبی در این ارتباط بی مناسبت نخواهد بود.

گرچه تکرار پذیر بودن دوره های خشک و تر از ویژگی های اصلی اقلیم بوده و ترسالی و خشکسالی در دوره های زمانی حدوداً مشخصی جای خود را عوض می کنند، اما موضوع مهمی که بسیاری از اقلیم شناسان بر آن صحه گذاشته و درستی آن تقریبا به اثبات کامل رسیده است نباید در این میان نادیده گرفته شود.

اقلیم شناسان بر این باورند که در آب و هوای کره زمین دگرگونی ایجاد شده یا به عبارتی ” تغییر اقلیم” رخ داده است.

تغییر اقلیم علل مختلفی دارد که از میان آنها تاثیر بالای فعالیت های وسیع صنعتی و کشاورزی انسان ها غیر قابل انکار است.

تبعات تغییر اقلیم نیز متنوع بوده اما مهمترین ویژگی آن بی نظمی در پدیده های آب و هوایی است. به طور مثال بارش ها از رژیم نا مناسبی برخوردار شده و توزیع آن در فصول سال به طور یکنواخت صورت نمی گیرد.

رژیم نا مناسب بارش ها تنها تاثیر ناهنجاری های آب و هوایی نیست بلکه ظاهر شدن پدیده های جوی به صورت “رخدادهای حدی” یا “فرین ها” مهمترین عارضه ای است که می توان از بی نظمی یا ناهنجاری آب و هوایی انتظار داشت.

در این عارضه مثلاً دمای مناطق مختلف از حالت عادی خود خارج شده و بیشتر در بالاترین یا پایین ترین حد معمول ظاهر می شود. به عبارتی نمودار عناصر اقلیمی به جای آنکه مسیر میانه و طبیعی را در طول زمان طی نماید حرکتی پاندولی در اوج و حضیض را می یابد.

بدین ترتیب بارندگی ها نیز چنین وضعیتی پیدا کرده و اغلب یا به صورت ناگهانی بالاترین مقادیر را داشته و ایجاد سیل می کنند و یا به طور ناگهانی ‌در کمترین حد خود ظاهر شده و سبب بروز خشکسالی می شوند.

بنابراین در شرایط تغییر اقلیم و بالتبع بی نظمی آب و هوایی، احتمال وقوع اکستریم های اقلیمی نظیر سیل و خشکسالی یا گرمای شدید و یخبندان در کنار هم و با فاصله زمانی کوتاه مدت بالا بوده و رخداد ناگهانی آنها هیچگاه دور از ذهن نخواهد بود.

بی نظمی های ناشی از تغییر اقلیم پیامدهای مختلفی نظیر طوفان، گردباد، آلودگی هوا، آتش سوزی جنگلها و… دارد که در کشور ما ظاهراً پدیده سیل و خشکسالی های شدید و ناگهانی می تواند نمود بارز این بی نظمی ها باشد.

بر اساس آنچه ذکر شد نمی توان ریزشهای شدید جوی در ماههای گذشته که با سیلاب های پر حجم همراه بود را به طور قطع دلیل قاطعی بر پایان خشکسالی ها و ورود به دوره ترسالی دانست بلکه باید آنرا نمود آشکاری از تغییر اقلیم و آنومالی پدیده های اقلیمی به حساب آورد که تکرار منظم و تداوم آنها در یک‌ بازه زمانی مشخص قطعیت کامل نخواهد داشت.

بدیهی است که تصمیم گیری در خصوص طرح های مربوط به آب و پروژه هایی که مبنای عمل آنها شرایط جوی و وضعیت پدیده های اقلیمی می باشد بایستی با لحاظ کردن موضوع یاد شده به انجام برسد.