بر خلاف نظر کسانی که با نگرش سیاسی ایران را جامعه ای کوتاه مدت نامیده اند، بایستی گفت فرهنگ ایران فرهنگی پیوسته و مانا است که آیین های ایرانی رشته ی پیوسته آن محسوب می گردند و ایران فراتر از یک جغرافیا، ظرف اندیشه و اندیشه ورزی بوده است و تمامی اقوام و نژادهای این سرزمین کهن ذیل نام ایران معنا و مفهوم پیدا نموده اند. به عبارت دیگر « ایران » نام همه ی اقوام ایرانی است، ایران سرزمین اندیشه های ناب انسانی و معنوی بوده است.

آیین های ایرانی ستون فقراتِ هویت ملی ایرانیان هستند که ایده آل ها و آرمان های تاریخی ما در دل آنها مستتر است. با شناخت این آیین های ایرانی می توان با دیدگاهی انتقادی نه میراث نگاری صرف، بین گذشته و آینده پلی زد و چشم اندازی روشن برای آیندگان ترسیم نمود.

آنچه مهم است فلسفه ی اصلی پاسداشت آیین هاست. در باب جزئیات برگزاری آیین یلدا، کتب و مقالات فراوانی نگاشته شده است اما در این نوشتار به فلسفه و جهت اصلی این آیین اشاره می گردد.

هستی شناسی ایرانیان بر اساس و مبنای پاسداشت زندگی بوده است، هر آنچه در ارتباط با امر زندگی بوده است در فرهنگ ایرانیان مورد توجه بوده است. در تقویم ایرانی هر ماه به یک نام و هر سی روز ماه نیز به نام یک ایزد مزین بوده اند. هر زمان که نام ماه با نام روز منطبق می شده است، جشن محسوب می شده است.

نخستین روز از ماه دی به نام دی یا « دادار » بوده است. بنابراین نخستین روز از فصل زمستان عید محسوب می شده است. عیدی که شب پیش از آن، به نام شب یلدا ( شب چله )، توسط ایرانیان جشن گرفته می شود. در واقع برای رسیدن به این عید می بایست از بزرگترین شب سال می گذشتند. پاسداشت شب یلدا در ارتباط با ایزد مهر بوده است، ایزدی پیش زرتشتی که در دوران پسا زرتشت نیز یکی از ایزدان مهم محسوب می شد.

یلدا کلمه ای سریانی و به معنای تولد است. ( مهر، ۱۳۷۸ : ۱۹۳-۱۹۲) مهر تنها ایزدی است که زایش زمینی دارد و بصورت جوانی از دل صخره ای متولد می گردد ( هینلز، ۱۳۷۹، ۱۲۴ ) ایزد مهر، ایزد نور و روشنایی است و به هنگام تولد نیز در یکی از دستان خویش، مشعلی روشن بهمراه دارد. در نخستین روز از فصل زمستان یک « دقیقه » بطول روز اضافه می شود و این روز آغاز پیروزی نور و روشنایی بر جهل و تاریکی است و به همین مناسبت یعنی پیروزی نور بر تاریکی است که ایرانیان این روز را روزی فرخنده پنداشته و پاس داشته آند.

در برخی از منابع تاریخی آمده است که روز نخست دی ماه، خرم روز (روز خورشید)، نام داشته است و در همین روز پادشاه جامه ای سپید می پوشید و با دهقانان و برزگران مجالست می کرد. ( بیرونی، ۱۳۵۲ : ۳۴۵-۳۴۴ )

دی ماه از ماه های مقدس و پر ارج بوده است، زیرا دی یا همان « دادار » از نام های اهورا خدای بزرگ زرتشتیان بوده است و به معنی آفریننده و پروردگار می باشد.

آنچه مهم است یلدا آیینی تاریخی و ماندگار است که جهت اصلی آن پاسداشت زندگی است و فلسفه ی اصلی برگزاری آن با پاسداشت نور و روشنایی و خرد و دانایی مرتبط است.

ایرانیان در شب یلدا برای رخنه در تاریکی و زایل ساختن آثار اهریمنی‌( تاریکی و سرما )، آتش می افروختند و در کنار خویشاوندان گرد آتش جمع می شدند و با خوردن، نوشیدن و شادی و گفتگو ، شب را بسر می آوردند. قابل ذکر است که صله رحم از مهمترین مراسمات آیین یلدا بوده است که هم‌ اکنون نیز بایستی مورد توجه قرار بگیرد .

سفره ی شب یلدا میزد (Myzad ) نام داشته که شامل میوه های تر و خشک می شد. آجیل و یا به اصطلاح ایرانیان باستان لرک ( Lork) نیز بر سفره می گذاشته اند ( رضی، ۱۳۸۰۰، ۵۵۹-۵۵۵ ) ایرانیان از انار و هندوانه نیز در شب یلدا استفاده می کرده اند.  شاید بتوان گفت سرخی رنگ (هماهنگ با رنگ آتش) این دو، دلیل اصلی استفاده از آنها بوده است. البته در دوره های متاخر، ایرانیان از فال حافظ و شاهنامه خوانی نیز استفاده کرده اند ( ر. ک : مهر، همانجا )

ایرانیان برای گذشتن از بزرگترین شب سال که به نوعی « سدی سکندری » محسوب می شد، انواع سرگرمی ها را اجرا می نمودند. علاوه بر این به دیدار بزرگترها و خویشاوندان می رفتند تا به خرم روز یعنی نخستین روز دی ماه برسند و فصل زمستان را با نام دی و دادار آغاز نمایند،آغازی که در آن نور بر تاریکی پیروز می گردد. ایران سرزمین زایش، زندگی، نور، روشنایی، خرد و دانایی بوده است./ « این مطلب برگرفته از کتاب « سنت های ماندگار » تالیف نگارنده این نوشتار است که در سال ۱۳۸۶ توسط انتشارات سیفا منتشر شده است و در خارج از کشور نیز به زبان انگلیسی ترجمه و انتشار یافته است.