به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پژواک لرستان، محمود میرزا قاجار پسر فتحعلی شاه قاجار است که در آغاز حکومت قاجار حاکم لرستان بود.

او در سفرنامه خود « مقصود جهان »در سال ۱۲۰۵خورشیدی درباره شهر خرم‌آباد می نویسد:
«برادر جانا از منزل کشکان به خرم‌آباد وارد شدم…خرم‌آباد از قرار تقریر و بعضی تحریرات شهری بود که سابقا خرم شاه نامی از آتش پرستان او را بنا گذارده و آن شهر به مرور منهدم گردید، چنانکه الان هم منار و پل شکسته از آثار آن باقی است.(۱)

طول خرم‌آباد از جزیره خالدات ۵۳ درجه و صفر دقیقه است و عرضش از خط استوا ۳۳درجه و ۳۵دقیقه است. در وسط دو کوه افتاده است. نام این شهر از آغاز« سیاه دژ» بوده است و به جهت مهرنگار دختر انوشیروان ساخته اند و او در این شهر ساکن بوده است.(۱) در تابستان گرم و در پاییز به اختلاف هوا چنانکه اکثر حیوانات تب و لرز نمایند و در سایر فصول خرم ولایتی است.(۲)

به معادل پانصد خانه بیش ، شهرش ندارد. به جهت کثرت معاشرت با الوار قومی بی تمیز (ندانستن خوب از بد) شهر لر است. آب فراوانی در آن جاری است.چشمه سارش چندان سرد است که با آن حدت هوا در فصل تموز(تابستان) هیچ کس را احتیاج به یخ نیست چنانکه تا به امروز در آن ملک یخچال معمول نبود بنای آن نهادم.

در این قصبه که از زن و مرد البته سه هزار نفس موجود است، به ندرت مگر کسی را عمر به شصت یا هفتاد رسد، از شدت بدی آب شرب آن…باغات بسیار دارد…»(۳)

پانوشت:۱ـ منظور نویسنده آثار و خرابه های شهر شاپورخواست بوده است. این شهر توسط شاپور اول ساخته شده بود. در جای محله های قاضی اباد و پشته قرار داشت.

۲ـ در هیچ یک از منابع پیش از قاجار از خرم اباد به نام دژ سیاه یا خرم شاه بانی شهر یاد نشده است. آنچه او درباره تاریخ شهر خرم اباد آورده است حاصل روایت های شفاهی و تخیلی بوده است که در بین شهروندان آن زمان رایج بوده است/ سعادت خودگو.

۳ـ نقل از کتاب سفرنامه مقصود جهان، تالیف محمود میرزا پسر فتح علی شاه حاکم لرستان، به تصحیح ساسان والیزاده، تهران، سفیر اردهال،۱۳۹۹، ص۲۱۵تا ۲۲۰.
/به کوشش سعادت خودگو
تهیه شده در کارگروه تاریخ بنیاد ایران شناسی لرستان.